Bermen: de zachte ruggengraat van ons landschap

Jaarlijks op 20 oktober vieren we de internationale dag van het landschap. Tijdens de laatste landschapsdag lanceerden de 18 Vlaamse regionale landschappen de ‘landschapsdeal’, een oproep om gezamenlijk in te zetten op een duurzaam beheer van ons landschap vanuit een gedragen visie. Eén onderschat onderdeel van landschapsbeheer is het beheer van onze bermen.



Delen

Eén onderschat onderdeel van landschapsbeheer is het beheer van onze bermen. Meestal liggen ze er onopvallend bij, of zijn ze half verdwenen, maar bermen zijn in feite groene linten doorheen de dorpen. Dat maakt hen bijzonder kansrijk om er te werken aan één lang lint met een hoge biodiversiteit dat door elke gemeente loopt. En dat is van groot belang voor het hele ecosysteem, te beginnen bij de insecten.

Heb je het gemerkt? Tegenwoordig plakken er veel minder insecten op de voorruiten van onze auto’s dan vroeger. Elk jaar verdwijnt 1 procent van alle insecten. Zo is het aantal insecten de laatste 50 jaren gehalveerd, en is één op drie insectensoorten bedreigd. Minder insecten, dat betekent ook minder voedsel voor heel wat dieren, minder bestuiving van bloesems en andere gewassen, en een lagere bodemkwaliteit. Een probleem dat dringend aangepakt moet worden!

Regionaal Landschap Zuid-Hageland maakte al bermbeheerplannen voor Kortenaken, Geetbets en Zoutleeuw, en zal in 2024 ook nog een bermbeheerplan voor Boutersem afleveren. Als het beheer goed wordt uitgevoerd, betekent dat héél wat extra kilometers bloemen, biodiversiteit en insecten!

Bij de opmaak van zo’n bermbeheerplan beginnen we altijd met een inventarisatie: hoe liggen de bermen er nu bij? Welke planten- en diersoorten zijn er op dit moment aanwezig in de bermen? Per gemeente bekijken we, met de fiets, toch al snel een paar 100 km aan bermen! We beginnen eraan in het voorjaar, maar komen liefst nog eens terug in het najaar: je ziet dan andere kleuren, maar ook andere soorten. Dat doen we bij voorkeur twee jaar na elkaar. Andere weersomstandigheden geven immers andere resultaten. Daardoor ontstaat soms een vertekend beeld.

Tijdens de inventarisatie krijgen alle bermen een categorie: van weinig naar veel potentie voor biodiversiteit. Elke categorie is op haar beurt gekoppeld aan een specifiek beheer.

Bij de opmaak van het beheerplan, werken we pragmatisch en proberen we de verschillende behoeften op elkaar af te stemmen: naast het ontwikkelen van de biodiversiteit, moet je ook kijken naar verkeersveiligheid, naar de haalbaarheid voor de uitvoerder, het budget, de werkplanning… het is een hele uitdaging!

Praktisch komt het erop neer dat we vaak al een maaibeurt voorstellen in de maand mei. In mei staan de grassen namelijk in aar, waarin ze een groot deel van hun energiereserves opslaan. Door de aren weg te maaien, neem je de grassen als het ware de wind uit de zeilen: ze hebben dan minder energiereserves voor hun groei het voorjaar erop. In juni staan de grassen tegenwoordig al in bloei, en zitten hun energiereserves weer ondergronds, in de wortels. Dan kun je er niet meer aan. In de 2e helft van juni pas maaien, zoals gebruikelijk is, heeft dus een pak minder impact op de groei van grassen. En meer grassen betekent: minder bloemen.

Maar als het goed is, komen er met de nieuwe beheerplannen langzaam maar zeker véél meer bloeiende bloemen in de bermen van Zuid-Hageland. Dat heet een ‘omvormingsbeheer’: door vroeger te maaien in de lente proberen we de bodem te ‘verarmen’, zodat bloemen meer kansen krijgen; door later te maaien in de herfst zorgen we dat de grasmat kort de winter in gaat en geven we de bloemen in het voorjaar een voorsprong. Daarbij zijn zonnige, brede bermen waarin niet teveel mest terecht komt, de meest interessante.

Wist je dat?

  • Je als je tussen het gras in de tuin al veel bloemen ziet, je best even wacht met maaien tot mei voorbij is, zo kunnen ze in bloei komen.
  • Je als je bijna uitsluitend grassen vindt in de tuin, je zelf omvormingsbeheer kan toepassen? Je kan méér bloemen in je grasmat krijgen door half mei alles kort te maaien, en vooral, door het maaisel af te voeren. Zo verschraal je de bodem en geef je kansen aan verschillende soorten bloemen.
  • Onze lievelingsbloemen in de bermen? Schermhavikskruid en zandblauwtje: heb jij ze al gespot tijdens een fietstochtje of een wandeling?