Leer ons landschap lezen
Anne Stuer (expert landschap bij Regionaal Landschap De Voorkempen) leert ons meer over landschappen lezen.
Anne Stuer (expert landschap bij Regionaal Landschap De Voorkempen) leert ons meer over landschappen lezen.
Wist je dat onze Vlaamse landschappen rasechte verhalenvertellers zijn die vaak een schatkist aan informatie bezitten? We spraken hierover met Anne Stuer, specialist landschapslezen en projectmedewerker bij Regionaal Landschap de Voorkempen.
Als kind was ik in de lagere school al gebeten door het vak ‘wereldoriëntatie’. Wanneer ik naar het middelbaar trok, werd aardrijkskunde mijn absolute lievelingsvak, zeker nadat ik tijdens een excursie in het pittoreske Overbroek het verschil tussen een gehucht en de stad Antwerpen aan den lijve ondervond door het aantal voorbij rijdende auto’s te tellen. In Overbroek kon ik er gedurende 3 minuten geen enkele turven (knipoogt). Wanneer ik in het zesde middelbaar zat, moet ik bekennen dat ik de lessen aardrijkskunde liever al zelf wou geven (lacht).
Logisch dus dat ik koos om Geografie verder te studeren aan de universiteit van Gent. Dankzij de lessen landschapskunde van Prof. Van Eetvelde werd het voorbijglijdende landschap tijdens mijn treinritten tussen Antwerpen en Gent mijn eerste echte studieobject. Sindsdien wist ik het zeker: naar landschappen kijken én hen proberen te begrijpen, dat is wat ik de rest van mijn leven wil doen! Toen ik enkele jaren later de vacature projectmedewerker landschap bij Regionaal Landschap De Voorkempen zag, heb ik geen seconde getwijfeld.
Wat ik zo boeiend vind is dat geen enkele dag hetzelfde is. Deze week ben ik veel op pad om de fiets- en wandelmogelijkheden van de historische antitankgracht in de Antwerpse rand te onderzoeken. Sinds dit jaar ben ik immers verantwoordelijk voor het team beleving. Zo ondersteun ik mijn collega’s bijvoorbeeld ook bij de vergroening van scholen, het landschappelijk inkleden van terreinen van jeugdverenigingen of het openstellen van trage wegen. Hierbij is het belangrijk om alle betrokken partijen rond de tafel te krijgen en samen een duurzame visie te ontwikkelen die we nadien vertalen naar concrete terreinrealisaties in het landschap.
Een landschap kan je op vele manieren definiëren. Grofweg genomen is een landschap: ‘het waarneembare deel van de aarde, dat wordt bepaald door de onderlinge samenhang en wederzijdse beïnvloeding van de factoren: bodem, reliëf, water, klimaat, fauna en flora, alsmede het menselijk handelen’. Het gaat dus niet alleen over de open, mooie landbouwlandschappen die we zo vaak zien afgebeeld op 19e eeuwse schilderijen. Ook een stad of een industriegebied vormt een landschap.
Een landschap ontrafelen, doe je door kenmerken te definiëren die je dan in eender welk landschap kan hergebruiken. Dit heeft dus niets te maken met het feit of je het landschap mooi of lelijk vindt.
Bij de interpretatie van een landschap vertrekken wij van 6 verschillende lagen:
Eerst bekijken we deze 6 lagen apart en vervolgens brengen we ze in relatie tot mekaar. Het interessante is immers de onderlinge interactie tussen de verschillende lagen. Denk bijvoorbeeld aan een valleilandschap waarin nattere en drogere stukken elkaar afwisselen. Als je er op let worden vochtige weilanden vaak door koeien begraasd. De drogere akkers worden gebruikt voor de teelt van groenten en mais. Uiteraard klinkt het ruisen van maïs heel anders dan het geloei van het vee. Landgebruik, beweging en hoogte bepalen hier dus samen het landschap.
Naast de 6 lagen kan je 6 spreekwoordelijke brillen opzetten om als gebruiker naar een landschap te kijken: de historisch, de ecologische, de toeristische, de economische, de visuele of de sociale. Wil je hier meer over weten, bekijk dan de inspiratiebundel Landschappen leren lezen op onze website. De bundel is opgesteld voor kinderen, maar is zeker ook interessant voor iedereen die landschappen beter wil begrijpen.
Absoluut! Er zijn wellicht veel landschappen bij jou in de buurt die je al honderden keren zag, maar door er anders naar te kijken - met bijvoorbeeld een bodemkaart of een gids - zal je nieuwe zaken en details ontdekken. Bovendien is het zo dat er heel wat originele landschapselementen slechts vage sporen nalieten omdat ze grotendeels zijn uitgewist door de aanleg van autowegen, kanalen, huizen, industriegebieden,… Bovendien zijn we de laatste 100 jaar de open ruimte fundamenteel anders gaan organiseren. Dit verhaal is bijzonder interessant voor de beleidsmakers waar we mee samenwerken.
Als projectmedewerker landschap bij Regionaal Landschap de Voorkempen en als auteur van de thesis “Het landschappen leren lezen” weet Anne als geen ander wat de term ‘landschap’ omvat én hoe we er als bezoeker of inwoner naar kunnen kijken.
Lees ook 8 weetjes over landschap
Heb je een vraag voor Anne?
Het verhaal achter het landschap. Waarom ligt hier een put en zie je daar een heuvel? Hoe is het landschap doorheen de jaren geëvolueerd? Welke impact had de mens, het klimaat, de wind, …? Welke elementen zijn nieuw en welke bestaan al eeuwenlang?
Zo denk ik bijvoorbeeld aan de bolle akkers in Oost-Vlaanderen. Een mooi stukje landschappelijk erfgoed, als je het mij vraagt. Lang geleden was dit landschap vlak. Vandaag zijn de akkers bol door de manier waarop landbouwers deze eeuwenlang omploegden. Een ander leuk voorbeeld is een boom die ergens helemaal alleen tussen de velden staat (= solitaire boom). Dat lijkt op het eerste zicht wat vreemd, maar wellicht diende de boom vroeger als grensafbakening van percelen. Zelf word ik vrolijk van de houtkanten die vroeger werden aangeplant om het vee uit de wind te zetten én op het veld te houden. Ze zijn de mooiere en natuurvriendelijke voorloper van prikkeldraad. Vandaar dat wij hen terug een prominentere plaats willen geven in ons landschap.
Ik zou sowieso kiezen voor een landschap in beweging. Eentje waar de mens een plaats heeft om te wonen en te werken, maar ook eentje waar onze natuur ruimte krijgt en erfgoed mee het verhaal van het verleden mag vertellen. Met de Regionale Landschappen kiezen wij altijd voor zo’n integrale landschapsbenadering.
Mensen zijn op verschillende plaatsen in Vlaanderen zich anders gaan identificeren met hun landschap. Ze zijn er anders mee omgegaan. Bovendien heeft een valleilandschap bijvoorbeeld andere natuurlijke kenmerken (denk aan de zes lagen) dan een polderlandschap of een stadslandschap. De 16 Regionale Landschappen stemmen hun focus dan ook af op het lokale landschapstype en landgebruik.
We merken dat de de informatie die we delen via onze website, sociale media en wandel- en fietsbrochures vooral het brede publiek aanspreekt. Dit is een goede zaak, maar we merken dat er ook steeds meer vraag is naar wetenschappelijke- en projectspecifieke landschapsinformatie. Zo hebben we momenteel een project lopen rond de herbestemming van forten en oude stadsvesten en kansenkavels. Met de landschapsacademie willen we hierop inspelen.
Wanneer mensen de hen omringende landschappen beter begrijpen, zal ook de liefde voor deze landschappen toenemen. Dit zal uiteindelijk resulteren in meer zorg voor en een betere beleving van het regionale landschap.