© regionale landschappen
Jasper Luts ontwikkelt methodiek voor klimaatrobuust waterlopenbeheer van beken en grachten.
Waterlopen natuurlijker beheren
© RL Zuid-Hageland
Bij Regionaal Landschap Zuid-Hageland loopt momenteel een bijzonder interessant stageproject. Als onderdeel van het lopende project ‘Water+Land+Schap Velpevallei’, werkt Jasper er aan een methodiek om zijbeken van de Velpe in kaart te brengen, te beoordelen op vlak van hydromorfologie en van daaruit een specifieke (beheer)maatregelen voor te stellen. Het doel: water trager laten afvloeien, natuurlijke processen herstellen en zo bijdragen aan klimaatrobuust waterbeheer. Het water wordt dan beter vastgehouden tijdens natte periodes zodat stroomafwaarts minder overstromingen plaatsvinden, en zodat de streek ook beter voorbereid is op periodes van droogte. Jasper onderzocht enkele beken in het stroomopwaartse deel van de Velpevallei in de gemeenten Opvelp (Bierbeek) en Boutersem.
Het project van Jasper draait rond het ontwikkelen van een methodiek die regionale landschappen en waterbeheerders kunnen gebruiken voor toekomstige inventarisaties van waterlopen en het opstellen van klimaatrobuuste waterlopenbeheerplannen. Concreet richt hij zich op de hydromorfologische eigenschappen van beken: dit zijn de fysische kenmerken van de waterloop, zoals het profiel van de beek, de breedte-diepteverhouding, de structuur van de oevers, de verbondenheid van de beek met de vallei en de aanwezigheid van meanders.
Hoewel de focus in eerste instantie niet op ecologische aspecten ligt, neemt Jasper ook parameters mee die daarmee verband houden, zoals vegetatie op de oevers en het belang van groene corridors voor biodiversiteit.
Aan de hand van een SWOT-analyse brengt Jasper de sterke en zwakke punten van de onderzochte beken in kaart. Dit helpt om gericht in te spelen op bestaande kansen en knelpunten. Beken zijn in het verleden vaak rechtgetrokken, ingedijkt of ingebuisd om water snel af te voeren. Het doel van zijn voorstel is dan ook om variatie in structuur opnieuw te herstellen, wat leidt tot betere buffering en een gezondere ecologische toestand.
Voor de veldinventarisatie ontwikkelde Regionaal Landschap Zuid-Hageland samen met Jasper een digitale fiche in GIS Fieldmaps, die hij op zijn smartphone gebruikt om ter plaatse gegevens te verzamelen. Hij toetst zeven hydromorfologische maatlatten aan de referentiewaarden van de Vlaamse Milieumaatschappij (VMM): profiel, oeverstructuur, beddingstructuur, alluviale processen (in hoeverre kan de beek in de vallei overstromen), longitudinale continuïteit (zijn er inbuizingen, vismigratieknelpunten of andere obstakels in de beek?), laterale continuïteit (hoe is de beek verbonden met het omliggende landschap) en stromingsvariatie. Die laatste wordt bijvoorbeeld beïnvloed door aanwezig (dood) hout of vegetatie in het water. Elke beek krijgt dus een ‘score’ per parameter.
Een belangrijk aandachtspunt is de verbinding tussen beek en vallei. Die connectie is cruciaal om water te bufferen, natte natuur te behouden en biodiversiteit te stimuleren. Ook monitoring van eventuele genomen maatregelen is essentieel om het effect van ingrepen te kunnen meten: denk aan het opvolgen van grondwaterstanden of het opvolgen van de snelheid waarmee het water door de beek stroomt.
Het eindresultaat van Jaspers werk zijn duidelijke kaarten met kleurcodes waarop per locatie maatregelen worden voorgesteld. Regionaal Landschap Zuid-Hageland gaat met deze methodiek en de maatregelenkaart verder aan de slag, in samenwerking met de waterbeheerder van de Velpevallei, Watering het Velpedal. Op die manier wordt het onderzoek in de praktijk gebracht en heb je impact. De voorgestelde maatregelen worden afgetoetst met grondeigenaren en -gebruikers en uitgevoerd waar gewenst en mogelijk. Uiteindelijk zal het landgebruik rondom de beken de belangrijkste factor zijn in het bepalen van een gepast beheer. Niet elke ingreep is immers overal wenselijk – nabij woningen, wegen of erfgoed is vertraging van het water in de beek of gracht bijvoorbeeld niet altijd aangewezen.
Wat Jasper het meest fascineerde? Het leren begrijpen van volledige watersystemen – van bron tot monding. Tijdens zijn terreinwerk zocht hij bronnetjes en kwelgebieden op, en kreeg hij inzicht in hoe alles met elkaar verbonden is. Enkel een goed begrip van het watersysteem als geheel kan tot duurzame beheermaatregelen leiden. Zo zetten we stappen vooruit in het omgaan met de klimaatverandering.
