Landschapsbeheer



Delen

Loket Onderhoud Buitengebied

Voor gemeentebesturen is het vaak een hele uitdaging om het buitengebied en de bijhorende landschapselementen duurzaam te beheren. Vaak komt er steeds meer bij kijken en is na een nieuwe inrichting het structureel beheer niet altijd voorzien. Er zijn vele organisaties en aannemers door elkaar bezig met het beheer van het buitengebied en elke speler heeft eigen normen, eisen of verwachtingen. Om gemeenten met deze taken te ondersteunen hebben we een Loket Onderhoud Buitengebied (LOB). Wij ontzorgen en nemen planning en coördinatie op de schouders. Het LOB kan thematisch worden ingezet zoals bv. het beheer van houtkanten, holle wegen, wandelpaden… Maar LOB kan ook ingezet worden in een specifiek gebied.

Het landschapsteam

Voor de uitvoering van de werken, werken wij samen met maatwerkbedrijven. Het landschapteam is een ploeg arbeiders die elke dag opnieuw op pad zijn voor een kwaliteitsvolle open ruimte. Zo helpen ze structureel de gemeenten Geetbets, Linter, Tienen, Zoutleeuw, Landen en Hoegaarden met het onderhoud van de wandelpaden van het wandelnetwerk Getevallei. Maar hebben ze ook al opdrachten uitgevoerd in verband met het beheer van holle wegen in Hoegaarden, beheer van houtkanten langs de Ijzerenweg in Zoutleeuw...

© RLZH

Advies bermbeheer

Je fietst, wandelt of rijdt er dagelijks langs: onze wegbermen zijn zo’n evidentie dat velen er amper aandacht aan besteden. De gemeente heeft er wel jaarlijks een hele kluif aan: de grazige bermen worden twee keer gemaaid, sommige struiken en bomen dienen geregeld ingesnoeid, voor de veiligheid aan kruispunten en fietspaden worden extra maaibeurten voorzien…

Bermen als uithangbord

Het maaibeheer gebeurt al vele jaren volgens de wettelijke bepalingen die zijn vastgelegd in het Bermbesluit op Vlaams niveau: een eerste maaibeurt mag slechts vanaf 15 juni, een tweede vanaf 15 september. Het maaisel moet worden afgevoerd. Dit om zaadzetting voor een groot aantal wilde planten te bevorderen en om de bermen voedsel- en stikstofarmer en zo ook soort- en bloemrijker te maken. Voor veel wilde planten zoals Margriet, Valse salie, Knoopkruid…, evenals vlinders en wilde bijen, zijn goed beheerde bermen essentieel om zich te verspreiden: in hun aaneenschakeling vormen ze belangrijke, mogelijke natuurverbindingen. Ze zijn soms een belangrijk leefgebied voor zeldzame planten als Zandblauwtje, Beemdkroon… en ze zijn dikwijls ook gewoon heel mooi! Zeker ook in onze streek met heel wat hellende en brede bermen alsook grachten, vormen ze in de lente en zomer een ware verfraaiing van het straatbeeld. Is het u trouwens ook opgevallen dat bermen die beheerd worden door LOB de voorbije jaren steeds bloemrijker zijn geworden, met een opvallende toename van onder meer de ‘Margrietstroken’? Zowaar een uithangbord voor elke deelnemende gemeente.

berm met Margriet
© RLZH

Beheer- en actieplan

Nieuw onderzoek leert dat het aangewezen is om her en der bermzones tijdelijk ongemoe(‘aa’)id te laten. Nog mooiere bermen zijn mogelijk door een diverser maaibeheer. Dit vereist een afwijking van vermelde maaidata: dit kan op basis van een zogenaamd bermbeheerplan. 

Wij stellen een plan op punt: op basis van een inventarisatie van soorten, ligging, kansen… worden maaischema’s uitgewerkt die de plantenrijkdom van de bermen nog bevorderen. In het actieplan wordt mede vanuit de natuurrijkste bermen onderzocht waar ook elders in de gemeente kleinschalige natuurverbindingen, ook wel ‘groene vingers’ of ‘groenblauwe netwerken’ genoemd, prioriteit kunnen krijgen om natuurrijke zones met elkaar te verbinden. Er wordt tegelijk gekeken waar aanplant van nieuwe struiken of bomen wenselijk én mogelijk is.

Lees hieronder hoe we zo'n plan maakten voor Kortenaken en Geetbets. Voor Boutersem en Zoutleeuw zijn de plannen in opmaak!

Mooie voorbeelden in Zuid-Hageland: bermbeheerplannen Kortenaken en Geetbets

Van 2020 tot 2023 maakten wij voor de gemeenten Kortenaken en Geetbets een geïntegreerd bermbeheer- en actieplan. Bij het volgen van de maaidata van het Bermbesluit krijgen vooral de snelgroeiende grassen die voor half juni in zaad komen groeikansen. Daarom stellen wij in het bermbeheerplan voor om een aantal kansrijke bermen vroeger te maaien, rond half mei. Eerder traag groeiende kruiden krijgen zo een duwtje in de rug om tot bloei te komen.

Bermbeheer op maat

In de bermbeheerplannen voor Kortenaken en Geetbets worden de volgende afwijkingen aangevraagd:

  1. Een verschuiving van de start van de eerste (voorjaars)maaibeurt naar mei (1 tot 20 mei) voor de potentierijke bermen: dit zijn matige tot reeds vrij bloem- en soortrijke bermen die door deze aanpassing verder kunnen ontwikkelen naar meer bloemen of kruidachtige soorten.
  2. Een zomermaaibeurt (eind juli – begin augustus) van het merendeel van de potentierijke bermen. Na enkele jaren kan de zomermaaibeurt eventueel (volledig of deels) worden overgeslagen.
  3. Een verschuiving van de start van de najaarsmaaibeurt naar 15 oktober.
  4. Bermen met weinig tot geen potentie om een zekere interessante kruidenrijkdom te ontwikkelen krijgen een zogenaamd ‘standaardbeheer’. Concreet betekent dit: jaarlijks twee tot drie keer maaien met afvoer, met vrije keuze van de gemeente inzake het maaitijdstip.

Veiligheidsmaaibeheer, om voor fietsers de zichtbaarheid te garanderen bijvoorbeeld, kan ten allen tijde, maar steeds maximaal een halve maaibalkbreedte (ca. 60-70 cm) en enkel plaatselijk op die locaties waar de gemeente dit noodzakelijk acht.

© RLZH
topberm in Geetbets
© RLZH - topberm in Geetbets

Het resultaat van deze aanpassingen is een bermbeheer op maat: ‘topbermen’ krijgen speciale aandacht en een maairegime dat hun biodiversiteit nog versterkt, ‘gewone’ bermen worden ondersteund om in de toekomst soortenrijker te worden en tot ‘topberm’ gepromoveerd te kunnen worden. Het regionaal landschap zal de komende jaren de gemeenten blijven ondersteunen en begeleiden in het uitvoeren van dit nieuwe beheer en na 3 jaar een eerste evaluatie uitvoeren.

De plannen zelf zullen hier binnenkort te downloaden zijn.

Hoe we te werk gingen

1. inventarisatie van soorten, waardebeoordeling volgens 3 criteria en typering

  • waardeoordeel
    • bloeiaspect: welke bloemen treffen we aan
    • corridorfunctie: is de ligging van deze berm interessant voor migratie van planten en dieren?
    • waarde voor wilde bijen en vlinders
  • typering
    • waardevol
    • potentierijk
    • standaard
    • specifiek

2. classificatie van bermen: koppelen van beheertype aan bermtype

3. opstellen van beheerschema: hoe passen de verschillend geklasseerde bermen in het grote plaatje

  • kaartwerk en foto’s
  •  
topberm in Kortenaken
© RLZH - topberm in Kortenaken

Help de bermen een handje!

De bloemen in de berm naast jouw (voor)tuin geven een idee van wat je in je tuin kan verwachten wanneer je her en der plekjes gazon wat minder maait: minder ‘netjes’ betekent hier niet ‘onverzorgd’. Integendeel: het is ‘natuurbewust’ en dus net ‘zorgzamer’! Als inwoner kan je je steentje bijdragen: zorg ervoor dat grasmaaisel niet in de berm belandt, maai geen bermen als ‘uitbreiding’ van je tuin, en vooral: sta eens – letterlijk – stil bij de bermen in je buurt en laat ons weten wanneer je er speciale planten- of vlindersoorten aantreft! Soorten kan je steeds ingeven via www.waarnemingen.be. Hieronder vind je enkele doelsoorten.

Echte valeriaan
© Leen Kieboom - waarnemingen.be - Echte valeriaan
Grote kattenstaart
© wikipedia - Grote kattenstaart
Gewone salomonszegel
© wikipedia - Gewone salomonszegel
Kruipend zenegroen
© ecopedia - Kruipend zenegroen

Dit project werd uitgevoerd met steun van de provincie Vlaams-Brabant.